Educare – Khi người Thụy Điển làm giáo dục mầm non* (p1)

Tại Thụy Điển, dân chủ được xem là nền móng cho sự hình thành nhân cách và phẩm chất của mỗi đứa trẻ được sinh ra và lớn lên trên đất nước này, còn EDUCARE đóng vai trò cốt lõi trong các chính sách giáo dục mầm non. Vậy Educare là gì? Educare được thể hiện thế nào tại trường mẫu giáo và trung tâm văn hóa cộng đồng ở Thụy Điển?

Bài viết này được giới thiệu tại hội thảo khoa học “Trung tâm Học tập Cộng đồng ở Hà Giang, Thực trạng và Giải pháp phát triển” diễn ra ngày 29/3/2017 tại thành phố Hà Giang. Bản quyền thuộc về tác giả. Tác giả không chia sẻ danh mục tài liệu tham khảo trong bài viết này.

Phát triển đất nước bắt đầu từ giáo dục mầm non

Sau hơn 2 năm sinh sống tại Thụy Điển, tôi đã biết được rằng người dân nơi đây không chỉ sở hữu thứ ngôn ngữ quốc gia đầy giai điệu cùng khả năng sử dụng tiếng Anh hoàn hảo mà còn nỗ lực bảo vệ một ngôn ngữ hiếm của thời Viking – tiếng Elfdalian – khỏi nguy cơ biến mất vĩnh viễn.

Nếu như tiếng Thụy Điển có nhiều điểm tương đồng với ngôn ngữ chính thức của hai quốc gia láng giềng là Na Uy và Đan Mạch, thì tiếng Elfdalian lại là một “kênh” hoàn toàn khác biệt mà chỉ những ai lớn lên với nó mới hiểu được nó. Ngày nay, ngôn ngữ này chỉ còn hiện diện tại một thành phố duy nhất là Älvdalen(**) ở phía Bắc Thụy Điển. Älvdalen vốn là 1 trong 9 địa phương thưa thớt người và hẻo lánh nhất nước, với mật độ dân cư trung bình 0,5 người/km2 (số liệu cập nhật đến hết 31/12/2015). Trong khi đó chỉ có khoảng một nửa dân số tại Älvdalen nói được tiếng Elfdalian, tức là xấp xỉ 3,000 người – tương đương 0,03% dân số toàn quốc, và đặc biệt: số người dưới 18 tuổi là chưa đến 60. Nhiều trẻ em lớn lên với tiếng Elfdalian ở nhà nhưng khi đi đến trường thì không được tiếp cận với ngôn ngữ này nữa và dần chuyển sang dùng hoàn toàn tiếng Thụy Điển. Tiếng Thụy Điển cũng là ngôn ngữ chính thức được sử dụng tại công sở ở Älvdalen chứ không phải tiếng Elfdalian. Tất cả những điều này tạo nên rất nhiều bất lợi cho sự tồn tại của tiếng Elfdalian.

Tuy nhiên, cộng đồng ý thức được rằng bảo vệ ngôn ngữ là bảo vệ cả một nền văn hóa, và họ có trách nhiệm giúp cho thế hệ sau nói được thứ ngôn ngữ Bắc Âu đặc biệt này. Giữa năm 2016, sau nhiều nỗ lực đệ trình của các chuyên gia và địa phương, Tổ chức SIL International chính thức công nhận tiếng Elfdalian là một ngôn ngữ quốc tế với mã ovd (viết tắt của Ӧvdalian) theo tiêu chuẩn ISO 639-3. Người Thụy Điển cho rằng những đứa trẻ lớn lên với tiếng Elfdalian sẽ có cơ hội nhìn nhận cuộc sống qua nhiều lăng kính văn hóa khác nhau, học tốt hơn và tăng độ nhạy bén khi học các ngôn ngữ khác. Vì vậy, ngay khi có kế hoạch mở trường mẫu giáo Porfyrgården vào mùa thu 2014, Hội đồng Thành phố Älvdalen đã quyết định đưa mục tiêu phát triển tiếng Elfdalian vào chương trình giáo dục mầm non. Trẻ em bắt đầu học chính khóa ngôn ngữ này từ khi 6 tuổi và có thể duy trì việc học ở các bậc tiếp theo cho tới năm chúng 18 tuổi. Học sinh hoàn thành chương trình lớp 9 có cơ hội nhận học bổng đặc biệt nếu sử dụng thành thạo tiếng Elfdalian. Từ 2007, Ủy ban Giáo dục và Trẻ em tại Älvdalen xét thưởng hằng năm cho các tổ chức và cá nhân có nhiều nỗ lực trong việc bảo vệ và phát triển tiếng Elfdalian.

Đó mới chỉ là một ví dụ về sự tham gia của cộng đồng ở Thụy Điển trong việc nuôi dưỡng thế hệ tương lai để phát triển đất nước.

Làm việc tại một trường mầm non của Gothenburg – thành phố lớn thứ nhì Thụy Điển, tôi nhận thấy rằng dân chủ chính là nền móng cho sự hình thành nhân cách và phẩm chất của mỗi đứa trẻ được sinh ra và lớn lên tại đây, tất cả khởi đầu với EDUCARE. Vào những năm 1960, người Thụy Điển giới thiệu mô hình Educare – một “công thức” chứa đựng rất nhiều mối quan tâm của cộng đồng đối với những công dân nhỏ tuổi. Educare là cách gọi súc tích về chức năng kép của trường mầm non trong việc giáo dục (education) và chăm sóc (care) trẻ em. Educare được nhiều quốc gia có hệ thống giáo dục chất lượng cao nhìn nhận là tiêu chuẩn vàng cho quá trình học tập của tuổi ấu thơ.

Educare hướng đến giáo dục và chăm sóc toàn diện, cho toàn dân

Dân chủ là cội nguồn cho sự ra đời và cũng là mục đích của Educare tại Thụy Điển. Từ giữa thế kỷ 19, khi xã hội ghi nhận sự tham gia nhiều hơn của lao động nữ giới trong các ngành công nghiệp thì mầm mống của Educare cũng xuất hiện. Bình đẳng giới là khi phụ nữ được trao quyền dân chủ nhiều hơn, trực tiếp lao động sản xuất và góp phần gia tăng của cải cho xã hội. Điều này dẫn đến nhu cầu có một bên thứ ba giúp chăm sóc trẻ em khi các bà mẹ dần từ bỏ công việc nội trợ để đi làm. Năm 1975, một đạo luật về giáo dục mầm non (Preschool Act) chính thức được thông qua, bao gồm hoạt động của các trung tâm chăm sóc trẻ em toàn thời gian (day-care centre, cho trẻ từ 3 tháng đến 7 tuổi) và bán thời gian (part-time kindergarten, cho trẻ từ 3 đến 7 tuổi). Năm 1998, chương trình quốc gia đầu tiên về giáo dục mầm non ra đời; vỏn vẹn 20 trang giấy đề cập những giá trị cốt lõi, mục tiêu và hướng dẫn cho hoạt động của ngành giáo dục mầm non. Tất cả đều dựa trên tinh thần Educare.

Educare ra đời là một biểu hiện của giai đoạn xây dựng hệ thống phúc lợi xã hội ở Thụy Điển từ nửa thế kỷ trước, chú trọng vào những giải pháp dành cho đại chúng. Ba nhiệm vụ của các cơ sở giáo dục mầm non là: (1) tổ chức môi trường vui chơi theo nhu cầu của trẻ, (2) chăm sóc trẻ theo nhu cầu của phụ huynh, và (3) tạo điều kiện cho các bậc cha mẹ có thể đi làm theo nhu cầu của xã hội.

Liên quan đến ba nhiệm vụ này là rất nhiều cải cách khác trong phúc lợi xã hội, ví dụ như: tăng chi phí chăm sóc tại gia đình cho mỗi trẻ em (hiện tại là 1.050 SEK/ tháng/ trẻ dưới 16 tuổi), 480 ngày nghỉ thai sản cho phụ huynh (trong đó có 90 ngày dành cho các ông bố), phụ huynh hưởng 80% lương do bảo hiểm xã hội trả trong quá trình nghỉ thai sản, v.v. Trong năm 2014, ngân sách chi cho giáo dục mầm non chiếm 20% ngân sách chi cho toàn hệ thống giáo dục (Ministry of education and research, 2016). Phí dịch vụ mầm non là giống nhau giữa các trường công, trường tư thục và trường quốc tế, luôn bảo đảm rằng gia đình nào cũng có thể chi trả, bất kể họ có thu nhập cao hay thấp (xem bảng 1).

Bảng 1. Lệ phí mầm non dựa theo thu nhập của gia đình
 

Số lượng

trẻ em

trong gia đình

Trẻ từ 1 – 3 tuổi Trẻ từ 3 – 5 tuổi
Lệ phí (SEK/ tháng) Tương đương … (%) so với thu nhập Lệ phí (SEK/ tháng) Tương đương … (%) so với thu nhập
Trẻ thứ 1 1.362 3 908 2
Trẻ thứ 2 908 2 454 1
Trẻ thứ 3 454 1 454 1
Trẻ thứ 4 0 0 0 0
Nguồn: Skolverket, 2017. Trung bình mức trần thu nhập năm 2017 là 45.390 SEK/ gia đình/ tháng. 1 SEK = 2.512,39 VND.

Các gia đình không có thu nhập (ví dụ: người đi học toàn thời gian, người không có việc làm) thì không phải trả phí khi gửi trẻ vào mẫu giáo. Trẻ từ 3 tuổi trở lên được miễn phí 525 giờ mẫu giáo mỗi năm (tương đương 3 giờ/ ngày). Nhà trẻ mở cửa 06h30 – 18h30 hằng ngày nhưng có thể nối rộng thời gian, thêm vào đó là các trường chăm sóc trẻ vào ban đêm và cuối tuần để hỗ trợ tối đa cho các bố mẹ có công việc theo ca hoặc đi công tác. Những nỗ lực cải cách xã hội lấy giáo dục làm nền tảng đã góp phần làm tăng tỷ lệ trẻ em đi mẫu giáo từ dưới 25% (1975) lên đến 83% (2014) – một con số rất cao so với quốc tế (OECD, 2014, Ministry of education and research, 2016, UNICEF, 2016).

(Còn nữa…)

(*): Tôi sử dụng khái niệm mầm non, mẫu giáo và nhà trẻ với nghĩa tương đương. Nội dung trong bài chỉ đề cập các cơ sở giáo dục mầm non công lập.

(**): Thành phố Älvdalen gồm có 3 thị trấn là Älvdalen, Särna, và Idre.

Göteborg, 3/2017

Huong Bergström

Xem Phần 2 – Giá trị bền vững của Educare

Xem Phần 3 – Từ ý niệm Educare đến mô hình Nhà văn hóa Frölunda

Comments